Zaburzenia osobowości, czy i kiedy można je rozpoznać?
Czym są indywidualne cechy zachowania i jak diagnozować dysfunkcje?
Każdy z nas jest zbiorem indywidualnych cech osobowości. Różnimy się sposobem zachowania, reagowaniem na określone sytuacje, wzorcami myślenia i systemem wartości. Mamy też różne zainteresowania czy poglądy. Zdarza się jednak, że zachowanie niektórych ludzi znacząco odbiega od przyjętych norm lub charakteryzuje się nasileniem objawów chorobowych. W takich przypadkach możemy mieć do czynienia z zaburzeniami osobowości.
Wyróżniamy następujące rodzaje zaburzeń osobowości:
- paranoiczne,
- schizoidalne,
- schizotypowe,
- antyspołeczne,
- borderline,
- histrioniczne,
- narcystyczne,
- unikowe,
- zależne,
- obsesyjno-kompulsyjne.
- mieszane.
Przyczyny występowania zaburzeń osobowości są dość złożone. Na pewno istotne znaczenie mają czynniki genetyczne, ale również traumatyczne wydarzenia, które mogły wpłynąć na zaburzenia w rozwoju emocjonalnym człowieka np. przemoc seksualna, strata rodziców czy silne zaniedbania. Dlatego tak ważna jest prawidłowa diagnostyka z uwzględnieniem modelu biopsychospołecznego, aby różnicować zaburzenia osobowości od innych chorób i zaburzeń psychicznych. Poniżej zostaną opisane niektóre z ww. zaburzeń osobowości.
Zaburzenia osobowości – osobowość paranoiczna
Pacjenci z cechami osobowości paranoicznej są nadmiernie podejrzliwi i wykazują silne napięcie oraz lęk w kontaktach społecznych w wyniku braku zaufania. Często przypisują innym złe intencje oraz celowe działania, które rzekomo miałyby ich skrzywdzić.
Przykładem takich zaburzeń, może być nieuzasadniona podejrzliwość o zdradę i niewierność partnera/partnerki. Osobowość paranoiczna zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń depresyjnych, lękowych oraz obseseyjno-kompulsywnych.
Zaburzenia osobowości – osobowość schizoidalna
Ludzie o osobowości schizoidalnej zazwyczaj są silnymi indywidualistami, a kontakty z innymi nie dają im żadnej satysfakcji. Pacjenci ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości nie tworzą stałych relacji, ich kontakty z ludźmi są zazwyczaj powierzchowne. Osoby z taki cechami preferują samotność, wybierając zadania, które mogą wykonywać sami, izolują się w swoich domach czy pozostają w minimalnym kontakcie, kiedy jest taka konieczność.
Zaburzenia osobowości – osobowość schizotypowa
Wg. DSM-5, osobowość schizotypowa przejawia się dziwnymi przekonaniami, które są niezgodne z otaczającymi normami społecznymi i prawnymi, skłonnością do myślenia magicznego, dziwnym sposób mówienia, zachowania i ubierania się, brakiem zaufania do innych ludzi, lękiem w trakcie kontaktów społecznych. Osoby o zaburzeniu schizotypowym nie wchodzą w związki i zwykle są wycofane.
Zaburzenia osobowości – osobowość unikająca
Osoby o cechach osobowości unikającej przede wszystkim najbardziej wrażliwe są na ocenę i krytykę. Odczuwają lęk przed odrzuceniem , dlatego często nie podejmują się zadań, które mogłyby ich na to narazić. Napięcie związane z możliwością wystąpienia konfliktu, czy poniesienia kosztów za podjęte decyzje bywają najczęściej powodem wycofania.
Zaburzenia osobowości – osobowość zależna
Pacjenci o osobowości zależnej prezentują brak pewności siebie przy podejmowaniu decyzji, są postrzegane jako niesamodzielne i pozbawione sprawczości. Rzadko wyrażają swoje opinie, najczęściej idą w kierunku nadanym przez kogoś innego. Oczekują nieustannego wsparcia i opieki. Często swoje samopoczucie i nastrój uzależniają od innych ludzi. W związkach prezentują postawę uległą i podporządkowują się, zgadzając się także na rzeczy, na które nie mają ochoty.
Zaburzenia osobowości – osobowość borderline (z pogranicza)
Ten rodzaj zaburzeń osobowości związany jest z tym, że pacjenci bardzo łatwo przechodzą z jednego stanu uczuciowego w drugi – ich emocje są zazwyczaj bardzo intensywne, a zachowania bardzo impulsywne, np. podejmowanie ryzykownych aktywności seksualnych, uprawianie hazardu czy nadużywanie substancji psychoaktywnych. Osoby borderline odczuwają w związku z tym chaos, poczucie winy i zmęczenie własnym zachowaniem oraz brakiem kontroli. To wpływa także na otoczenie i ludzi, z którymi osobowość z pogranicza zostaje w relacjach. Osoby z zaburzeniami borderline doświadczają nierzadko odrzucenia z powodu braku akceptacji swoich zachowań będących na granicy prawa i akceptacji społecznej. Z drugiej strony ich niezwykła otwartość, kiedy przeżywają uczucia euforii i szczęścia, pozwala nawiązywać mnóstwo nowych relacji towarzyskich.
Zaburzenia osobowości – osobowość narcystyczna
Osobowość narcystyczna jest skoncentrowana głównie na sobie. Może nie mieć potrzeby zawierania kontaktów towarzyskich i przebywania z innymi ludźmi lub nawiązywać relacje tylko do osiągnięcia własnych korzyści. Narcyzi są przekonani o własnej wyjątkowości i o tym, że są lepsi od innych. Wszystkich wokół przekonują o własnych sukcesach.
Zaburzenia osobowości – osobowość histrioniczna
W przypadku histrionicznych zaburzeń osobowości uwagę wzbudzać może teatralność w zachowaniu oraz odbieranie kontaktów międzyludzkich nadmiernie intymnie. Osoby te mają silną potrzebę pozostawania jak najczęściej w centrum uwagi. Zachowując się w sposób prowokujący, czy uwodzicielski, chcą zmuszać innych do reagowania na nich w sposób silnie emocjonalny. Zachowanie histrioniczne bywa interpretowane przez otoczenie jako nadmiarowe, nieautentyczne czy nieszczere. To na pewno utrudnia budowanie bliższych relacji, a także zwiększa ryzyko do odrzucenia.
Leczenie zaburzeń osobowości
Podstawą leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia. Zastosowanie znajdują zarówno psychoterapia indywidualna, jak i grupowa czy terapia rodzin. Przy bardzo wielu dysfunkcjach przy zaburzeniu odżywiania stosuje się także farmakoterapię, aby zmniejszyć zagrożenie życia i zdrowia Pacjenta.
Jeśli niepokoisz się swoimi zachowania, które trudno Tobie wytłumaczyć lub obserwujesz odbiegające od norm społecznych zachowania u swoich bliskich zgłoś się na konsultację psychoterapeutyczną do Domu Terapeutycznego wCiszy.
